Jaarlijks verliezen veel kinderen een dierbare, zoals een ouder, broer, zus of grootouder. Toch overvalt het opvoeders vaak als hun kind of leerling iemand verliest. Ze vragen zich af: hoe rouwen kinderen, wat is daarin normaal en wat niet, en hoe kan ik mijn eigen kinderen begeleiden bij hun verlies? Het populairwetenschappelijke boek Rouw bij kinderen en jongeren. Over het begeleiden van verliesverwerking
1 biedt informatie en handvatten. Het is geschikt als bronmateriaal voor psycho-educatie aan kinderen, hun ouders en andere betrokkenen, maar het kan ook worden geraadpleegd door hulpverleners in de jeugd- of volwassenenzorg. In deze bijdrage behandelen wij beknopt een van de onderwerpen die in het boek worden behandeld: rouw in de context van de ‘normale’ ontwikkeling.
Wat is rouwen?
Om zicht te krijgen op de relatie tussen leeftijdsontwikkeling en rouwen moeten we eerst helder hebben wat rouwen is. Het verliesverwerkingsproces is door verschillende auteurs beschreven, zoals in het Rouwtakenmodel
2 en het Duale Proces Model.3 Beide modellen zijn vooral voor volwassenen geschreven, maar als rekening wordt gehouden met het ontwikkelingsperspectief zijn de modellen ook goed toepasbaar op jeugdigen. Samengevat kan gezegd worden dat rouwen een complexiteit aan emoties en gedragingen omvat die elkaar in sneltreinvaart kunnen afwisselen. Daarbij gaat het vaak om pijnlijke emoties, maar na een overlijden kunnen mensen ook positieve gevoelens ervaren, zoals opluchting of berusting. De pijnlijke emoties zijn aanvankelijk vaak overweldigend en nabestaanden ervaren er meestal weinig controle over. In de loop van de tijd blijft de pijn in meer of mindere mate bestaan, maar krijgen nabestaanden hier geleidelijk veelal meer controle over, in plaats van dat de pijn controle over hen heeft. De emotionele pijn kan het best omschreven worden als ‘separatiepijn’: een verscheurend verlangen naar de ander. Separatiepijn, kenmerkend voor rouw, wordt na verloop van tijd meestal minder hevig. Helemaal verdwijnen zal ze nooit en op sommige momenten zal ze weer scherp op de voorgrond kunnen staan, ook na lange tijd.
Het is een misvatting dat de rouw van kinderen anders is dan die van volwassenen. De emotionele pijn die kinderen na het overlijden van een belangrijke ander ervaren, is vergelijkbaar met de emotionele pijn die volwassenen ervaren na een verlies.1 Onder invloed van hun ontwikkeling uiten kinderen hun pijn soms wel anders dan volwassenen, bijvoorbeeld meer in hun spel dan in woorden. Ook kan de pijn jaren na het verlies scherp opvlammen
