Reinout Wiers | Waarom handelen mensen tegen beter weten in? De psychologie van verslaving
Reinout Wiers, hoogleraar Ontwikkelingspsychopathologie aan de Universiteit van Amsterdam, doet al decennia onderzoek naar de cognitieve en neurobiologische mechanismen achter verslaving en ontwikkelde methoden om onbewuste processen bij verslaving te meten én te beïnvloeden. In 2023 verscheen zijn meest recente werk Akrasia, waarin hij ingaat op het fenomeen van handelen tegen beter weten in.
foto: Christiaan Krop
In uw boek onderzoekt u waarom mensen gedrag vertonen dat ingaat tegen hun eigen doelen. Wat bedoelt u daar precies mee?
Akrasia is een filosofische term uit het oude Griekenland die verwijst naar ‘handelen tegen beter weten in’. We kennen het allemaal: je weet dat iets niet goed is – te laat naar bed, iets ongezonds eten, blijven scrollen – maar je doet het toch. Die kloof tussen intentie en gedrag fascineert me al jaren. Niet alleen bij verslaving, maar ook bij alledaagse keuzes.’
Vaak wordt gedacht: het is een kwestie van wilskracht. Klopt dat?
‘Dat is een veelvoorkomende misvatting. Natuurlijk speelt wilskracht een rol, maar als we alleen daarop vertrouwen, overschatten we de rationele controle die mensen hebben. Veel gedrag wordt automatisch aangestuurd – door gewoonten die in gang worden gezet door omgevingsprikkels of emoties. En dat gebeurt vaak sneller dan je bewust kunt corrigeren. Het goede nieuws is: die automatische processen zijn beïnvloedbaar, bijvoorbeeld via training of door je omgeving anders in te richten. Akrasia is dan ook geen zwaktebod, maar een universeel fenomeen. Als je snapt hoe het werkt – en erkent dat je niet altijd rationeel beslist – kun je mechanismen inbouwen die je helpen om vaker te handelen in lijn met je eigen waarden. Dat biedt houvast én hoop.’
Sommige mensen kiezen voor tussenoplossingen, zoals alleen in het weekend drinken of doordeweeks geen vlees eten. Waarom werkt dat voor de een wel en voor de ander juist niet?
