Veel cliënten willen graag dat spiritualiteit en zingeving ook in de behandeling aan bod komen. Welke kansen biedt dit en waar liggen de grenzen? Arjan Braam, voorzitter van de Akwa GGZ werkgroep Generieke Module Zingeving, werkt mee aan een kwaliteitsstandaard voor zingeving en psychische hulpverlening.
In de zorg groeit de belangstelling voor zingeving. Deze term is inmiddels haast niet meer los te zien van ‘Positieve Gezondheid’, een bredere visie op gezondheid die ervan uitgaat dat zorgdragers kunnen bijdragen aan het vermogen van mensen om zelf met de uitdagingen in het leven om te gaan, en onder eigen regie. Deze hernieuwde visie is uitgewerkt in zes dimensies, waarvan zingeving er een is.1
De toegenomen nadruk op zingeving in zorg krijgt ook kritiek, omdat er een handelingsperspectief uit spreekt en de term zingeving een zekere ‘maakbaarheid’ veronderstelt. Verder is het complex dat er aanzienlijke overlap bestaat tussen zingeving en begrippen als levensbeschouwing, religiositeit, spiritualiteit, existentiële vragen en welzijn (zie figuur 1).2 Bij levensbeschouwing gaat het om waarden die door groepen worden gedragen. Bij religieuze levensbeschouwingen staat daarbij een ‘hogere werkelijkheid’ centraal (het geloof). Voor het individu kan dat een religieuze vorm van spiritualiteit inhouden, maar spiritualiteit kan ook geheel losstaan van religie. Dan kan het bijvoorbeeld gaan om verbinding met de natuur, cultuur, of om een innerlijke ontwikkeling.
Onderzoek naar spiritualiteit en psychische stoornissen
In de afgelopen decennia is een onderzoeksveld ontstaan waarbinnen vanuit verschillende vakdisciplines onderzoek wordt gedaan naar religiositeit en psychische stoornissen, zoals de klinische psychologie, godsdienstwetenschappen, sociologie en epidemiologie. Nu het onderzoek vordert, wijzen de onderzoeksbevindingen, reviews en meta-analyses op een aantal gunstige patronen, relaties en voorspellers.3 Zo wordt breed onderkend dat het actief deelnemen aan een levensbeschouwelijke gemeenschap een beschermende factor is voor suïcidaliteit; een beschermer die ook als zodanig is opgenomen in de Multidisciplinaire Richtlijn Onderzoek en behandeling van suïcidaal gedrag.4 Toch sluit het empirische onderzoek nog nauwelijks aan bij de herstelgerichte psychiatrie. Aan de ene kant wijzen onderzoeksbevindingen erop dat cliënten met een ernstige psychische aandoening bij hun herstel waarde hechten aan zingeving; aan de andere kant is nog niet goed onderzocht hoe die zingeving zich dan verhoudt tot het symptomatische en functionele herstel. Kortom, er moet nog veel worden onderzocht, waarbij denkbaar is dat de bevindingen sterk uiteenlopen voor verschillende psychische stoornissen.
Neem GZ-psychologie een maand gratis op proef. Tijdens deze maand heb je onbeperkt toegang tot alle content. Na een maand stopt het proefabonnement automatisch.
