“Muziek activeert vele uithoeken van het brein”

Muziek en neurowetenschap: op het eerste gezicht lijken het werelden die ver van elkaar afstaan. Toch komen ze in het leven van deze bevlogen neurowetenschapper en auteur naadloos samen. In zijn boek Neuropsychologie; Over de gevolgen van hersenbeschadiging laat Ben van Cranenburgh zien hoe inzichten uit de neurowetenschappen niet alleen wetenschappelijk relevant zijn, maar ook van groot maatschappelijk belang. We spraken hem over muziek, pijn, hersenplasticiteit en zijn missie om het denken over herstel na hersenbeschadiging blijvend te verruimen.

Je bent niet alleen neurowetenschapper, maar ook muzikant. Hoe heeft die liefde voor muziek jouw werk beïnvloed?

Muziek loopt als een rode draad door mijn familie. Ik kreeg als kind pianoles, later ben ik klarinet gaan spelen. Muziek heeft me altijd geraakt en dat heeft mij aan het denken gezet. Daarom ben ik er ook wetenschappelijk naar gaan kijken. Wat doet muziek in het brein? Wat blijkt: niet alleen luisteren maar vooral actief muziek maken heeft een ingrijpende invloed. Het activeert een groot aantal hersengebieden: motorisch, emotioneel, zintuiglijk én cognitief. Daardoor kunnen pijn, angst en stress als het ware tijdelijk “weggedrukt worden”.

Muziek, dans en sport zijn krachtig in het reguleren van stress; denk aan mensen met PTSS of chronische pijn. Recent onderzoek toont zelfs aan dat actief muziek maken de ‘brain health’ bevordert. Muziek kan verborgen, maar intacte vaardigheden activeren. Het is geen wondermiddel, maar het heeft enorm veel potentie in preventie en herstel.

Van abstracte kennis naar concrete toepassingen

Je werkt op het snijvlak van wetenschap en praktijk. Wat wil je met jouw boeken vooral overbrengen?

Neurowetenschappelijke inzichten zijn geen luxe, ze zijn essentieel. Op het gebied van hersenbeschadiging, pijn of stress hoor je vaak te simplistische of zelfs nihilistische boodschappen: “U moet ermee leren leven.” Maar juist daar is zoveel winst te behalen. Door breder te denken, actiever te handelen, kunnen we patiënten meer perspectief geven. Ik hoop met mijn publicaties de maatschappelijke discussie rondom herstel na een beroerte, leven met Alzheimer, chronische pijn en PTSS te verdiepen en te verrijken.

Hersenbeschadiging is geen eindpunt

Je nieuwste boek gaat in op neuropsychologische functiestoornissen na hersenbeschadiging. Waarom is dit onderwerp zo belangrijk?

We richten ons vaak op zichtbare symptomen zoals hemiparese of afasie, maar vergeten de minder zichtbare veranderingen die iemands leven diepgaand beïnvloeden: aandachtsproblemen, gedragsveranderingen, ontremming, apathie, moeite met dubbeltaken. Wat heb je aan “kunnen lopen” als je initiatiefloos bent of als je niet weet waarheen of steeds maar de weg kwijtraakt? Die neuropsychologische gevolgen zijn cruciaal voor herstel en re-integratie. Door die beter te begrijpen, kunnen we betere zorg bieden.

Wat is het belangrijkste nieuwe inzicht dat je in deze herziene versie hebt opgenomen?

De enorme plasticiteit van het brein. We komen steeds meer te weten over hoe de hersenen zich continu aanpassen. Hersenbeschadiging is geen ziekte in traditionele zin, maar een situatie waarin het brein zoekt naar nieuwe strategieën om ondanks het letsel te kunnen functioneren. Dat biedt hoop. Maar dan moeten we wél inzetten op een actieve aanpak. Het brein wacht niet alleen op genezing, het wil uitgedaagd worden.

Actief oefenen: meer dan motoriek

Wat moeten professionals vooral meenemen uit jouw inzichten?

Dat revalidatie meer is dan motorisch oefenen. Cognitie en gedrag zijn net zo belangrijk. De hersenen kunnen leren, ook na schade. Mensen kunnen leren omgaan met aandachtsstoornissen, ze kunnen nieuw gedrag aanleren of oud gedrag afleren. Ook spiegelneuronen en imitatieleren bieden aanknopingspunten voor behandelingen. En het denken in neurale netwerken helpt ons om niet te focussen op de laesie alleen, maar te kijken naar wat nog wél werkt.

Een leerstoel voor toegepaste neurowetenschappen

Wat zou je zelf graag nog zien gebeuren binnen het veld?

Een leerstoel ‘Toegepaste neurowetenschappen’ zou geen overbodige luxe zijn. Er is nu veel focus op fundamenteel onderzoek, maar juist de vertaalslag naar de praktijk is zo belangrijk. Hoe kunnen we mensen met Alzheimer, Parkinson of een CVA actief ondersteunen? Niet alleen pillen voorschrijven, maar kijken: wat kan deze persoon nog wél? Wat zijn sterke punten, wat motiveert iemand, hoe kunnen we de intacte delen van het brein activeren?

Tot slot: een boodschap van hoop

Waar hoop je op, voor de toekomst van je lezers, professionals én patiënten?

Ik hoop dat we blijven geloven in vooruitgang. Dat we hersenletsel niet zien als een definitief verlies, maar als het begin van een andere manier van leven. En dat we mensen daarin begeleiden, met kennis én met mededogen. Want het brein is veerkrachtiger dan we denken.

Klik hier om het boek te bestellen.