Hoe kunnen zorgorganisaties effectief gebruik maken van ervaringsdeskundigheid? Dat is de vraag die Simona Karbouniaris heeft onderzocht gedurende meer dan vier jaar. Haar onderzoek is gebaseerd op kwalitatief en participatief onderzoek, waarbij ze een diepgaande literatuurstudie heeft uitgevoerd en gesprekken heeft gevoerd met cliënten, ervaringsdeskundigen, zorgprofessionals en bestuurders. Ze benutte ook haar eigen persoonlijke ervaring als een waardevolle bron van inzicht.

‘Een onderzoeker is nooit waarde-neutraal, en dat hoeft ook niet. Het bewust en open reflecteren op persoonlijke ervaringen kan juist van grote waarde zijn voor onderzoek.’ Net als persoonlijke ervaringen van waarde kunnen zijn in de ggz, stelt ze. ‘Het is niet fair om social workers en therapeuten te vragen zichzelf onzichtbaar te maken. Dit onderzoek toont dat het veel vruchtbaarder is om jezelf als persoon te laten zien.’

Versterken relatie tussen zorgverlener en cliënt

Karbouniaris benadrukt dat persoonlijke ervaringen in de ggz met name waardevol zijn omdat ze kunnen bijdragen aan het versterken van de relatie tussen zorgverleners en cliënten. Ervaringsdeskundigen begrijpen het perspectief van cliënten als geen ander, omdat ze zelf vergelijkbare uitdagingen hebben doorgemaakt. Dit leidt ertoe dat ze vaak subtielere signalen kunnen oppikken en helpt bij de non-verbale communicatie. Haar onderzoek toont aan dat cliënten vaak een groter gevoel van professionele nabijheid ervaren bij ervaringsdeskundigen. Als een cliënt het gevoel heeft dat de ervaringsdeskundige echt begrijpt waar hij of zij doorheen gaat, groeit het vertrouwen.

Hardnekkig misverstand

Een mogelijke zorg is dat ervaringsdeskundigen een beperkte kijk hebben op wat geschikte zorg is, gebaseerd op hun eigen positieve of negatieve ervaringen met zorgtrajecten. Karbouniaris wijst er echter op dat ervaringsdeskundigen leren om vanuit een breder perspectief te handelen. Het is niet zozeer de persoonlijke ervaring, maar de collectieve ervaring die van belang is. Dit is een essentieel onderdeel van de training die ervaringsdeskundigen ontvangen. Ze worden aangemoedigd om hun eigen ervaringen te vergelijken met die van andere ervaringsdeskundigen, wat hen in staat stelt verschillende perspectieven in overweging te nemen. Karbouniaris benadrukt dat ervaringsdeskundigheid nooit beperkt blijft tot privégesprekken over persoonlijke ervaringen, wat een veelvoorkomend misverstand is. Het is van belang om zorgprofessionals bewust te maken dat het inzetten van ervaringsdeskundigheid waardevol is.

Verminderen terughoudendheid 

Karbouniaris hoopt met haar onderzoek de terughoudendheid ten aanzien van ervaringsdeskundigheid in de ggz te verminderen. In de zorgsector is er traditioneel een stigma verbonden aan het betrekken van persoonlijke achtergronden, en dit wordt vaak gezien als irrelevant bij het helpen van mensen in kwetsbare situaties. Met name academisch geschoolde professionals, zoals psychiaters, integreren persoonlijke ervaringen nog maar zelden in hun interventies. Terwijl het duidelijk is dat de relatie tussen behandelaar en cliënt een aanzienlijke invloed heeft op het succes van de behandeling. Daarom is het vreemd om te verwachten dat behandelaars zichzelf als individu zoveel mogelijk buiten de behandeling houden.

Training, steun en vertrouwen

Volgens Karbouniaris zijn er twee belangrijke voorwaarden voor een bredere en succesvolle inzet van ervaringsdeskundigheid in de ggz. Ten eerste is er behoefte aan grondige training, waarbij professionals hun eigen ervaringen delen in een veilige omgeving die ruimte biedt voor wederzijds leren. Het kost ongeveer een jaar voordat professionals hebben geleerd om hun persoonlijke ervaringen op een deskundige manier toe te passen. Deze investering is de moeite waard, zelfs in een tijd waarin de nadruk in de geestelijke gezondheidszorg vaak ligt op zeer gespecialiseerde interventies. De kwaliteit van de relatie tussen behandelaar en cliënt blijkt immers van groot belang voor een succesvolle behandeling. Ten tweede is er behoefte aan steun en vertrouwen vanuit de organisatie om ervaringsdeskundigheid effectief te kunnen toepassen. Karbouniaris benadrukt dat dit cruciaal is, omdat professionals alleen met succes kunnen leren om ervaringsdeskundigheid in te zetten als ze voldoende begrip en begeleiding ontvangen.

Dit onderzoek is dan ook een oproep voor meer openheid en vertrouwen vanuit professionals: ‘Het nodigt hen uit om nieuwsgierig te blijven en te erkennen dat ervaringsdeskundigheid een waardevolle aanvulling kan zijn in de ggz.’

‘Let’s tango! Integrating professionals’ lived experience in the transformation of mental health services’. Promotor(en): Prof. dr. T.A. Abma en Prof. dr. J.P. Wilken, dr. Alie Weerman.

Bron: hu.nl