Het Leger des Heils sloeg in 2015 al alarm over de groeiende problematiek. Aanleiding was een onafhankelijk onderzoek dat het Leger in de eigen dag- en nachtopvangcentra liet uitvoeren. “Daaruit bleek dat de helft van de mensen die er verblijft, niet in staat is om zelf regie over het eigen leven te voeren”, vertelt Cornel Vader, tot december 2020 bestuursvoorzitter Leger des Heils Welzijn en Gezondheidszorg. “Deze mensen hebben vaak meerdere problemen tegelijkertijd: een psychiatrische stoornis, een langdurige verslaving en een licht verstandelijke beperking. Bij de mensen die wij in een verwarde toestand aantreffen, gaat het bijna altijd om een combinatie van deze problemen. Ze hebben meestal verschillende mislukte zorgtrajecten achter de rug en kampen met schulden.”
Hoe verklaart Vader dat juist deze groep groter is geworden? Hij kan de kwestie niet los zien van de algehele problematiek rondom dak- en thuislozen. “Er zijn de afgelopen tien jaar meer dak- en thuislozen bijgekomen en dus bevinden meer mensen zich in een wanhopige situatie. Dat betekent dat er ook meer verwarde mensen op straat zijn.”
Taai en complex vraagstuk
Dit jaar ging het aantal volgens CBS-cijfers nog verder omhoog, naar een kleine 12.000 per maand. In de zomermaanden zijn de meeste incidenten.
Zoals al eerder geconstateerd is een betrekkelijke kleine groep oververtegenwoordigd in de overlastmeldingen. Van de 187.000 personen die in de onderzochte vijf jaar herleidbaar bij een incident waren betrokken, kwamen er 9700 meer dan tien keer in aanraking met de politie vanwege verward gedrag. Dit gebeurt het vaakst in de grote steden.
Niet voor niets spreken de ministers Yesilgöz en Helder in een brief aan de Tweede Kamer van een “taai en complex maatschappelijk vraagstuk”. Het kabinet heeft 59 miljoen euro extra uitgetrokken voor lokale initiatieven om de situatie te verbeteren. Daarnaast komt er financiering voor onder meer de toevoeging van ggz-verpleegkundigen aan sommige meldkamers, die de politie bij incidenten helpen de situatie goed in te schatten.
Ernstige overlastgevers
Betekent de aanhoudende stijging van het aantal meldingen dat het aantal verwarde mensen toeneemt? En wie zijn die bijna 10.000 die steeds weer in beeld komen? Volgens expert Bauke Koekkoek gaat het niet om een eenduidige groep. Koekkoek is onderzoeker aan de Politie Academie en de Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN), en ook verpleegkundige in de crisisdienst en schrijver van het boek De kwestie verwarde personen.
Koekkoek: “Om te beginnen zijn er mensen zonder goede inbedding in het leven die balanceren op het randje van justitie en zorg, die zich overal weggestuurd en uitgekotst voelen en die echt heel vervelend gedrag vertonen. Vernielingen, ernstige overlast, mensen lastigvallen, dreigen. Ik schat de omvang van die groep op niet meer dan een paar duizend, maar ze vormen een grote last voor de omgeving.”
Volgens hem komen sommigen in aanmerking voor gedwongen opname in een ggz-instelling. “Anderen zouden eigenlijk een cel in moeten, al dan niet in combinatie met behandeling. Punt is alleen dat politie en justitie de gepleegde feiten los van elkaar vaak niet ernstig genoeg vinden voor vervolging.”
Tijdelijk ontsporen
Bij het grootste deel van de terugkerende groep gaat het volgens onderzoeker Koekkoek om heel andere mensen: kwetsbaren, over wie de politie meldingen krijgt omdat ze tijdelijk ontsporen. Omdat ze bijvoorbeeld hun huis zijn verloren, financieel in de problemen zijn geraakt, op eigen houtje met hun medicatie zijn gestopt. “Die kunnen vijftien keer in een maand dusdanige overlast veroorzaken dat de politie moet komen.”
Het klassieke angstbeeld van de psychotische man die mensen aanvalt op straat, komt veel minder vaak voor dan wordt gedacht, stelt Koekkoek.
In plaats daarvan maken agenten allerlei ingewikkelde situaties mee waarmee ze vaak niet goed raad weten. “Zoals bij die vrouw die meldt dat er mannen in haar tuin rondlopen. Bij aankomst blijken die er niet te zijn. De agenten hebben in de gaten dat de vrouw het zich inbeeldt en erg achterdochtig is. Misschien is dat tijdelijk en hoeft de politie alleen deze ene keer langs te komen, maar het kan ook onderdeel van een patroon zijn. De komst van de politie is daarom terecht, zij het dus om een andere reden dan eerst gedacht, en het is niet zo duidelijk wat er nu moet gebeuren.”
Al dit soort incidenten komt in de politiesystemen terecht als een ‘E33’, de code voor “persoon met verward gedrag”. Koekkoek: “Die aantallen geven geen goed beeld van het succes of falen van de inspanningen van instanties.” Die ‘fluïditeit’ maakt het volgens Koekkoek moeilijk om grip te krijgen op de problemen met verwarde mensen, die volgens eerdere schattingen minstens 20 procent van de politiecapaciteit vergt.
Niet kunnen meekomen
De onderzoeker vindt het “heel vervelend” dat de meldingen blijven toenemen. “Tegelijkertijd: als ik op straat loop, heb ik niet het idee dat ik veel meer verwarde mensen zie.”
“Wat wel opvalt, is dat er weer meer daklozen zijn. Er lijkt ook een groeiende groep mensen te zijn die moeite hebben om aan te haken en daar gefrustreerd van raken. Omdat ze vanuit een lichte verstandelijke beperking of sociale en psychische problemen het steeds hogere tempo van de maatschappij niet kunnen bijhouden, digitale vaardigheden missen om mee te komen, het aanvragen en vasthouden van sociale voorzieningen ingewikkeld vinden. Ook deze mensen kunnen uiteindelijk in aanraking komen met de politie, maar dat gebeurt meer in stilte. Daarover maak ik me zeker zorgen.”
Bron:
